یادداشت

رامین میرزایی، رئیس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان زنجان

با توجه به اینکه در بودجه سال 1401 رشد اقتصادی 8 درصدی با تأکید بر سهم بهره‌وری در اولویت برنامه‌های سازمان برنامه و بودجه کشور و دولت قرار گرفته است، اقدام‌های پیش‌رو منطبق با طرح آمایش سرزمین و تقسیم کار ملی متناسب با ظرفیت‌های بالقوه استان زنجان، انجام شده است. بر اساس سهم‌های مشخص شده برای تأمین ارزش‌افزوده از محل بهره‌وری یا سرمایه‌گذاری، میزان ارزش‌افزوده پیش‌بینی شده هر بخش در استان و نحوه تأمین آن به شرح جدول زیر است.

با عنایت به سهم 45-40 درصدی بهره‌وری در رشد اقتصادی استان زنجان، یکی از مسائل مهم در بررسی بهره‌وری، قابلیت اندازه‌گیری و تحلیل شاخص‌های بهره‌وری است. این در حالی است که نرخ بالای تورم، بیکاری به‌ویژه در گروه جوانان، پایین بودن بازده سرمایه‌گذاری داخلی و خارجی، پایین بودن درآمد صادرات غیرنفتی نسبت به توان بالقوه کشور و پایین بودن رتبه ایران در حوزه شاخص‌های رقابت‌پذیری از جمله چالش‌های اساسی اقتصاد ایران و بالطبع استان است که ارتقای بهره‌وری کمک شایانی به رفع بخشی از این مشکلات خواهد کرد.

لازم به یادآوری است، بهره‌وری -حاصل ترکیب کارایی و اثربخشی- با شاخص‌های تک‌عامله، چندعامله و کل عوامل قابل‌سنجش است. بهره‌وری تک‌عامل نسبت ستانده را به یکی از عوامل تولید (انرژی، نیروی کار، سرمایه و ...) می‌سنجد و شاخص بهره‌وری چندعاملی نسبت ستانده را با ترکیبی از عوامل تولید و شاخص بهره‌وری کل نیز نسبت ستانده را به کل عوامل تولید ارزیابی می‌‌کند. منابع شاخص‌ها به‌ این شرح است:

انرژی: مطابق ارزش انرژی مصرفی (معادل بشکه نفت خام) برحسب استان از اطلاعات ترازنامه انرژی کشور قابل‌محاسبه است.

نیروی ‌انسانی: براساس مقاطع سرشماری و طرح اشتغال و بیکاری در سطح استان و شهرستان و بخش قابل برآورد است.

موجودی سرمایه استان: نیازمند محاسبه توسط مرکز‌ آمار ‌ایران است.

سرمایه‌گذاری: نیازمند محاسبه توسط مرکز‌ آمار ‌ایران است.

 بهره‌وری انرژی

در ادبیات اقتصادی، مکانیزم قیمت‌ها وظیفه تخصیص منابع محدود را بین فعالیت‌های مختلف اقتصادی برعهده دارد. یکی از این منابع، ترکیب مصارف انرژی در فرایند تولید و فعالیت است. ضروری است مصرف حامل‌های انرژی در استان و تغییر مصرف نهایی آن در مقایسه با سطح کشور محاسبه و در سیاستگذاری اقتصادی کلان استان مدنظر قرار گیرد.

شدت مصرف انرژی: انرژی مورد‌نیاز برای تولید مقدار معینی از کالا و خدمات است که برحسب عرضه انرژی اولیه یا مصرف نهایی انرژی محاسبه می‌شود. این شاخص معمولاً در سطح کلان مورد‌استفاده قرارگرفته و درجه بهینگی استفاده از انرژی در ‌یک منطقه را نشان می‌دهد. بنابراین شدت انرژی، میزان مصرف نهایی انرژی برای حصول یک واحد تولید ناخالص داخلی را اندازه‌گیری می‌‌کند که عمدتاً به واحد معادل شبکه نفت خام به میلیون‌ریال است.

برای اولین‌بار سری زمانی مصرف انرژی در استان محاسبه و شدت مصرف انرژی استان با الگوی کشوری در بازه زمانی 1382 تا 1397 مقایسه شده و به‌عنوان شاخص بهره‌وری انرژی در استان در دسترس است و همان طور که در جدول مشخص است شدت مصرف انرژی استان بالاتر از میانگین کشوری است.

 بهره‌وری نیروی انسانی

با توجه به وجود اطلاعات شاغلان بخش‌های مختلف اقتصادی استان و ارزش‌افزوده هر بخش در سطح استان، بهره‌وری شاغلان استان به تفکیک بخش‌های اقتصادی به شرح زیر برآورد شده است:

نمودار مقایسه‌ای بهره‌وری شاغلان استان و کشور

بر این اساس، بهره‌وری شاغلان استان نیز از میانگین کشوری پایین‌تر است که این موضوع نیازمند بررسی‌های دقیق‌تر و تخصصی‌تر است.

 بهره‌وری سرمایه

 موجودی سرمایه و سرمایه‌گذاری به‌عنوان کلیدواژه بهره‌وری در رشد اقتصادی در استان‌ها مطرح است. برآورد تابع تولید در استان‌ها نیازمند اطلاعات سری زمانی از تولید، نیروی کار، سرمایه و انرژی است تا بتوان شاخص‌کل عوامل تولید را به‌دست آورد.   

برنامه‌ها و اقدام‌های اساسی ارتقای بهره‌وری در سال 1401

با توجه به هدف‌گذاری صورت‌گرفته برای تأمین 3/5 درصد از رشد اقتصادی تعیین شده برای سال 1401 از محل ارتقای بهره‌وری عوامل تولید، طرح‌ها و پروژه‌های منجر به ارتقای بهره‌وری با توجه به الزامات زیر توسط دستگاه‌های اجرایی متولی بخش‌های اقتصادی استان تعریف شده است:

• انتخاب بخش‌های پیشران اقتصادی
• تکمیل زنجیره تأمین و تولید در فعالیت‌های اقتصادی دارای مزیت نسبی در استان
• فعال کردن ظرفیت‌های بیکار و بلااستفاده دارای توجیه اقتصادی و دارای توان تولید محصولات قابل‌ رقابت
• شناسایی گلوگاه‌های تولید و برنامه‌ریزی برای رفع آنها
• در اولویت قراردادن طرح‌های قابل بهره‌برداری در سال 1401
• استفاده از ظرفیت‌ها و هدایت منابع مالی نهادهای عمومی غیردولتی برای سرمایه‌گذاری‌های دولت
• شناسایی بازارهای جدید و ارتقای توان صادراتی استان

لازم به یادآوری است که در تعریف پروژه‌ها سعی شده با دیدگاه مسئله‌محور، ابتدا مسئله و عامل مشکل‌ساز در بهره‌ورکردن فعالیت‌های اقتصادی شناسایی‌شده و با توجه به اقدام‌های اساسی که برای رفع آن قابل‌انجام است، پروژه اصلاحی تعریف شود. پروژه‌های تعریف‌شده باید دارای هدف کمی بوده و ضمن انطباق با سند آمایش استان، محل اجرا، مسئول و همکاران اجرای پروژه، بازه زمانی اجرا و محل تأمین منابع مالی برنامه مشخص باشد.