گفت‌و‌گو

رئیس سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا) می‌گوید: صنایع آهن و فولاد و سیمان با مصرف بیش از 40 درصد از انرژی الکتریکی، بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی در بخش صنعت کشور هستند. محمود کمانی معتقد است، واقعی‌شدن قیمت انواع حامل‌های انرژی، کلید رفع مشکلات مربوط به بهینه‌سازی مصرف انرژی در کشور است. در ادامه مشروح گفت‌وگوی «بهره‌وری ملی» با معاون وزیر نیرو را می‌خوانید.

جناب کمانی! «اصلاح الگوی مصرف» همواره در کشور ما موردتأکید بوده و هست، ساتبا برای تحقق این امر چه اقدام‌هایی انجام داده است؟

 به منظور اصلاح الگوی مصرف در چهار حوزه آموزش‌های بهینه‌‌سازی انرژی، آگاه‌سازی و اطلاع‌رسانی، بهینه‌سازی در مصرف و تقاضای انرژی، بهینه‌سازی در تأمین و عرضه انرژی و برنامه‌ریزی و مدیریت شبکه اندازه‌گیری هوشمند اقدام‌هایی انجام شده است. این اقدام‌ها در قالب فعالیت‌های آموزشی و آگاه‌سازی مانند برگزاری دوره‌ها و سمینارهای آموزشی عمومی و تخصصی بهینه‌سازی انرژی، فعالیت‌های مطالعاتی نظیر تدوین نقشه راه‌های بهینه‌سازی انرژی مصرف انرژی در حوزه‌های مختلف، فعالیت‌های سیاست‌گذاری مانند مشارکت در تدوین قوانین و مقررات و آیین‌نامه‌های مرتبط و تدوین استانداردهای مصرف انرژی در انواع تجهیزات انرژی‌بر و فرایندهای صنعتی، تسهیل‌گری و تأمین منابع مالی اجرای پروژه‌های نمونه بهینه‌سازی انرژی در قالب طرح یارانه سود تسهیلات به کارخانه‌ها به منظور اصلاح فرایندهای تولیدی و تولید محصولات پربازده مانند یخچال و کولر آبی، حمایت از اجرای راهکارهای بهینه‌سازی در نیروگاه‌ها و تولی‌گری اجرای طرح ملی فراسامانه هوشمند اندازه‌گیری و مدیریت انرژی در کشور انجام شده است.

با توجه به اینکه ایران جزو 10 کشور عمده مصرف‌کننده انرژی در دنیاست، چه تمهیداتی برای کاهش مصرف انرژی اندیشیده شده است؟

 سالانه بخش زیادی از منابع انرژی کشور به دلایلی چون مناسب نبودن فناوری، ارزان‌بودن انرژی و عدم دقت در مصرف از بین می‌رود. این امر علاوه بر کاهش منابع خدادادی انرژی کشور، موجب افزایش آلودگی و صرف هزینه‌های سنگین به منظور استحصال، تولید، انتقال و توزیع انرژی شده است که نتیجه آن، عدم امکان دستیابی به اهداف تعیین‌شده در چشم‌انداز توسعه کشور خواهد بود. به همین منظور در برنامه‌های سوم، چهارم و پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور و قانون اصلاح الگوی مصرف، علاوه بر تعیین خط‌مشی‌ها، برنامه‌های اجرایی دستگاه‌های دولتی جهت بهبود وضعیت انرژی مصرفی کشور دیده شده، به‌طوری که این قوانین ظرفیت‌های مناسبی برای کاهش مصرف انرژی ایجاد کرده است.

صنایعی مثل کارخانجات فولاد و سیمان، نقش زیادی در مصرف انرژی دارند. چه تمهیداتی در رابطه با کاهش مصرف انرژی در این صنایع اندیشیده شده است؟

 صنایع آهن و فولاد و سیمان بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان انرژی در بخش صنعت کشور هستند و در مجموع بیش از 40 درصد از انرژی الکتریکی مصرف شده در بخش صنعت کشور مربوط به این دو صنعت است. به منظور بهینه‌سازی و کاهش مصرف انرژی در این صنایع اقدام‌های گسترده‌ای مدنظر قرار دارد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از: ارتقاي جايگاه مديريت انرژي در کارخانجات، تدوین استانداردهای مصرف انرژی و اجباری‌کردن رعایت آنها، طرح‌هاي جايگزيني حامل‌هاي انرژي در صنايع بالادستي و مياني صنعت آهن و فولاد (گاز به‌جاي گازوئيل و نفت)، تدوين و پياده‌سازي سياست‌هاي تشويقي در واحدهاي توليدي جهت اجرای راهکارهای بهینه‌سازی مصرف انرژی، تعیین شاخص‌های مصرف ویژه انرژي در کل صنعت و مديريت جامع و مميزي انرژي در کارخانه‌های مرتبط، آموزش و افزايش مشارکت کارکنان برای ارتقاي شاخص‌هاي مصرف انرژي، مطالعات بازيافت انرژي و استفاده از انرژي‌هاي پاک و تجديدپذير، بهبود سيستم مانيتورينگ و پايش عملکرد فرايندهاي صنعت.

چه اقدام‌هایی برای مطابقت ایران با راهبردهای جهانی بهینه‌سازی مصرف انرژی صورت گرفته است؟

راهبردها، سیاست‌ها و برنامه‌های اجرایی برخی از کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه مانند آمریکا، ژاپن، استرالیا، آلمان و ترکیه در خصوص افزایش کارایی انرژی و بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش‌های مختلف صنعتی، خانگی، تجاری و کشاورزی مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است و برآنیم پس از الگوبرداری مناسب از برنامه‌های موفق آنها مانند Top Runner، MEPs ، HEPs نسبت به بومی‌سازی این برنامه‌ها در قالب برنامه‌های پنجم توسعه و قانون اصلاح الگوی مصرف اقدام شود.

 کلید رفع مشکل بهینه‌سازی مصرف انرژی در ایران چیست؟

بدون شک کلید رفع مشکلات مربوط به بهینه‌سازی مصرف انرژی در کشور، واقعی‌شدن قیمت انواع حامل‌های انرژی است. یکی از مهم‌ترین مشکلات موضوع بهینه‌سازی مصرف انرژی در کشور، پایین بودن بهای انواع حامل‌های انرژی بوده که این موضوع خود مسبب کاهش بهره‌وری انرژی و در نهایت افزایش شدت انرژي در بخش‌های مختلف مصرف‌کننده انرژی است. با این سطح از قیمت‌های انرژی میزان بازگشت سرمایه در طرح‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی نیز افزایش یافته و در نتیجه متقاضیان سرمایه‌گذاری در این حوزه نیز کم خواهد شد. اصلاح قیمت‌های انرژی و طی کردن روند واقعی‌شدن قیمت‌ها می‌تواند کمک شایانی جهت رفع موانع دکر شده داشته باشد.

چه راهکارهایی برای مدیریت تقاضای انرژی وجود دارد و به نظر شما چگونه می‌توان جهت تقاضای انرژی را به سمت تولید صنعتی سوق داد؟

 مدیریت و تقاضای انرژی به دخالت مستقیم دولت در بازار انرژی نیاز دارد، اما این امر در هر كشوری متفاوت است و هر كشور با توجه به وضعیت خاص خود این سیاست را تعیین می‌کند. در هر صورت همواره نیاز به دخالت دولت و عملكرد مستقیم آن وجود دارد، حتی اگر در حد بالا بردن بازده مصرف انرژی در بخش عمومی باشد. برای نمونه، در برخی از كشورهای صنعتی با استفاده از مشوق‌های صحیح، بخش عظیمی از سیاست‌های تقاضای انرژی زیرنظر بخش خصوصی اداره می‌شود. در این كشورها، مصرف‌كنندگان انرژی به این نتیجه رسیده‌اند كه با استفاده از وسایلی كه بازده مصرف انرژی را بالا می‌برد و با تبدیل سوخت مصرفی، مخارج را می‌توان كاهش داد تا در نهایت، سوددهی افزایش یابد، ابزار لازم در بیشتر كشورهای در حال توسعه و توسعه‌یافته برای بهبود بازده انرژی، سیاست قیمت‌گذاری است، به‌طوری که تا آنجا كه ممكن است قیمت انرژی در مصرف‌های گوناگون نشان‌دهنده قیمت واقعی اقتصادی آن باشد. یك دولت می‌تواند با وضع مالیات به بخشی یا همه تولیدات انرژی، زمینه‌های تشویقی برای بهینه‌سازی مصرف انرژی یا تبدیل نوع سوخت به نوع بهتر را ایجاد كند. در بخش صنعت نيز استفاده از فناوري‌هاي روز نقش عمده‌اي در مديريت تقاضاي انرژي دارد. در بسياري موارد مديران ترجيح مي‌دهند با افزايش مصرف انرژي در شرايط بسيار محافظه‌كارانه (به‌خصوص در بخش دولتي) كارخانه را اداره کنند.به همین دلیل با واقعی‌کردن قیمت‌های انرژی کارخانجات، به سمت اجرای راهکارهای بهینه‌سازی مصرف انرژی رفته‌اند، اما به دلیل هزینه بالای سرمایه‌گذاری، این امر مستلزم حمایت‌های دولتی است. دولت باید با وضع قوانین و مقررات، شرایط را برای توسعه صنایع داخلی مهیا کند و با اعمال سیاست‌های تشویقی و حمایتی، صنایع را به مصرف بهینه انرژی ترغیب کرده و موجبات توسعه صنعت داخل را فراهم کند.

به نظر شما دلیل اصلی اینکه صنایع کشور در شرایط بسیار متفاوت با شرایط اسمی کار می‌کنند که باعث افت راندمان و افزایش تقاضای انرژی می‌شود، چیست؟

  به دلیل عدم توسعه صنایع و نبود نظام اقتصادی مناسب در صنایع کشور از سویی و قدمت بسیاری از صنایع کشور از سوی دیگر، همچنین در مقاطع زمانی خاصی، کشور درگیر شرایط ویژه‌ای مانند جنگ تحمیلی، تحریم‌های اقتصادی، نبود نظام مناسب ارزی، مشکلات مربوط به عدم تأمین انرژی در فصول پیک مصرف، مشکلاتی را ایجاد کرده است که کارخانجات با مشکلات تولید و توسعه فناورانه مواجه بوده‌اند که این مسائل بر افت بازده و کاهش بهره‌وری کارخانجات تأثیرگذار است. شایان ذکر است، در مقاطعی کارخانجات با عدم توانایی برای تأمین مواداولیه مواجه هستند یا به دلیل گسترش واردات اجناس ارزان‌قیمت وارداتی و بالا رفتن نرخ ارز در سال‌های اخیر، کارخانجات داخلی توانایی رقابت نداشته و مجبور به تولید محصولات پایین‌تر از ظرفیت اسمی می‌شوند.

ساتبا برای منطقی‌کردن مصرف انرژی در بخش زیرساخت‌ها چه تمهیداتی اندیشیده است؟

 سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا) با هدف ارتقا و بهبود کارآیی انرژی تشکیل شده است. این سازمان وظیفه خود می‌داند با تمام توان در مسیر تحقق موضوع فعالیت خود که عبارت است از: توسعه مدیریت تولید، تقاضا و مصرف انرژی جهت استفاده کارآمد و بهینه از منابع انرژی در سراسر کشور، کنترل و کاهش آلودگی محیط‌زیست، از طریق انجام مطالعات، تحقیق توسعه، آموزش، انتشارات و ارائه خدمات مطلوب علمی، فنی و تخصصی گام برداشته و برای رسیدن به اهداف موردنظر و اجرای آن، تمام تلاش خود را به‌کار ببندد. از این رو، این سازمان در سال‌های اخیر اقدام‌های گسترده‌ای نظیر مدیریت طرح‌ها و پروژه‌های مرتبط با هدف کاهش مصرف انرژی در بخش‌های عرضه و تقاضای انرژی و آموزش، آگاه‌سازی و تدوین برنامه‌های ارتقای دانش عمومی کشور در حوزه مدیریت مصرف انرژی، جهت بهبود بهره‌وری انرژی انجام داده است.

 الگوها و استانداردهای تعریف شده به منظور کاهش مصرف انرژی بر اساس چه ضوابطی تعیین شده است؟

 سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی تنها مرجع رسمی کشور است که وظیفه تعیین، تدوین و نشر استانداردهاي ملی (رسمی) کشور را به‌عهده دارد. تدوین استاندارد در حوزه‌هاي مختلف در کمیسیون‌هاي فنی مرکب از کارشناسان مؤسسه، صاحب‌نظران مراکز و مؤسسات علمی، پژوهشی، تولیدي و اقتصادي آگاه و مرتبط انجام می‌شود و کوششی همگام با مصالح ملی و با توجه به شرایط تولیدي، فناوري و تجاري است که از مشارکت آگاهانه و منصفانه صاحبان حق و نفع، شامل تولیدکنندگان، مصرف‌کنندگان، صادرکنندگان و واردکنندگان، مراکز علمی و تخصصی، نهادها، سازمان‌هاي دولتی و غیردولتی حاصل می‌شود. پیش‌نویس استانداردهاي ملی ایران براي نظرخواهی به مراجع ذي‌نفع و اعضاي کمیسیون‌هاي فنی مربوط ارسال می‌شود  و پس از دریافت نظرها و پیشنهادها، در کمیته ملی مرتبط با آن رشته طرح و در صورت تصویب به عنوان استاندارد ملی ایران چاپ و منتشر می‌شود. طبق مفاد ماده 11 قانون اصلاح الگوي مصرف انرژي و قانون برنامه پنجم توسعه، معيارها و مشخصات فني و استاندارد اجباري انرژي تجهيزات و ماشين‌آلات انرژي‌بر و فرايندهاي صنعتي، معدني و كشاورزي، همچنين استاندارد كيفيت انواع سوخت‌هاي مصرفي و برق به ترتيبي كه توليدكنندگان و واردكنندگان موارد مذكور، ملزم به رعايت آن باشند توسط كارگروهي متشكل از نمايندگان وزارتخانه‌هاي نفت، نيرو، معاونت برنامه‌ريزي و نظارت راهبردي رئيس‌جمهور، سازمان ملی استاندارد ايران و سازمان حفاظت محيط‌زيست و وزارتخانه‌هاي ذي‌ربط تدوين مي‌شود و به‌ تصويب هيئت‌وزيران مي‌رسد. همچنين بر اساس مصوبات شوراي عالي استاندارد، پس از تصويب استانداردهاي مربوط در کميته مزبور، اين استانداردها طبق آيين‌نامه اجرايي قانون فوق‌الذکر توسط سازمان ملی استاندارد ايران به اجرا در خواهد آمد.

در خصوص بازار بهینه‌سازی انرژی چه توضیحاتی را می‌توانید ارائه کنید.

آیین‌نامه بازار بهینه‌سازی انرژی و محیط‌زیست به شماره 96/1746710 مورخ 1396/12/19 در جلسه مورخ 1396/11/30 به تصویب شورای عالی انرژی رسید. مکانیزم عملکرد آیین‌نامه بر اساس تفاوت نرخ تعرفه بخشی و زمانی انرژی است. یعنی متقاضی در ازای صرفه‌جویی انرژی در یک بخش و پرداخت قیمت انرژی صرفه‌جویی شده، از ناشران (شرکت‌های توزیع در بخش برق)، گواهی صرفه‌جویی دریافت می‌کند و در بورس آن را می‌فروشد. شایان ذکر است، خریدار گواهی در بورس، متقاضی دریافت انرژی در بخشی است که تعرفه بالاتری را نسبت به قیمت گواهی در ازای خرید برق می‌پردازد. آیین ‌نامه یاد شده به دلایلی از جمله عدم شفافیت آیین‌نامه در برخی قسمت‌ها، عدم انجام وظایف و پیگیری اجرا توسط برخی از سازمان‌های متولی، مقاومت از سوی برخی از سازمان‌های متولی به علت کاهش منافع، از زمان تصویب تا زمان تصویب دستورالعمل در کشور اجرایی نشده است. به همین دلیل، شورای عالی انرژی به منظور عملیاتی‌کردن آیین‌نامه، دستورالعمل اجرایی آیین‌نامه بازار به شماره 1400/209734 مورخ 1400/5/9 و نظام‌نامه ثبت، اندازه‌گیری و راستی‌آزمایی به شماره 1400/209447 مورخ 1400/5/9 را در جلسه مورخ 1400/4/7 تصویب کرد.

گفت وگو از: مریم مهداد، بازبینی و تنظیم: وحید اقدسی